Uzależnienie może wywołać niemal każda substancja chemiczna – alkohol, narkotyki, ale też składniki żywności i napojów. Nałogi mogą dotyczyć także określonych zachowań, od gier hazardowych, poprzez korzystanie z telefonu, po poddawanie się zabiegom upiększającym. Mechanizmy powstawania uzależnień są złożone i obejmują czynniki biologiczne, psychospołeczne czy kulturowe.
Uwarunkowania psychospołeczne i kulturowe
Do powstania uzależnień mogą przyczyniać się traumatyczne przeżycia. Osoby, które doświadczyły straty, przemocy lub życiowych niepowodzeń częściej sięgają po używki, które bywają sposobem na poprawę nastroju, zmniejszenie uczucia lęku czy złagodzenie stresu. Również uzależnienia behawioralne często rozwijają się w następstwie trudnych sytuacji życiowych. W takich przypadkach psychoterapia indywidualna lub grupowa ukierunkowana jest nie tylko na pomoc pacjentowi w wyjściu z nałogu, ale także redukcję pierwotnych problemów.
Zwiększoną skłonność do uzależnień obserwuje się u osób o wysokiej pobudliwości emocjonalnej, niskiej odporności na stres, a także u tych, które w dzieciństwie spotkały się z nieprawidłowymi wzorcami zachowań. Uzależnienia mogą towarzyszyć zaburzeniom psychicznym, w tym z objawami psychotycznymi, depresyjnymi czy lękiem. Do rozwoju uzależnień przyczyniają się też uwarunkowania kulturowe, np. życie w społeczności akceptującej lub nawet promującej patologiczne zachowania i przyjmowanie używek.
Biologiczne mechanizmy uzależnień
Występowanie uzależnień związane jest z zaburzeniami w obrębie układów funkcjonalnych w mózgu, w szczególności układu nagrody. Odpowiedzialny jest on za odczuwanie satysfakcji po wykonaniu czynności korzystnych dla organizmu, ale też subiektywnie uznawanych za przyjemne. Substancje mogą działać podobnie jak naturalnie stymulujące go neuroprzekaźniki lub nasilać ich wydzielanie, powodując odczuwanie przyjemności. Aktywacja układu nagrody ma miejsce również w przypadku uzależnień behawioralnych, kiedy wykonywanie określonych czynności daje uczucie ulgi i zadowolenia. Skłonności do uzależnień są większe w młodym wieku, kiedy pewne obszary mózgu nie są w pełni ukształtowane, a układ nagrody łatwiej ulega pobudzeniu. Możliwa jest również genetycznie uwarunkowana zwiększona podatność na uzależnienia.
