ADHD i spektrum autyzmu – jak je rozpoznać, zrozumieć i skutecznie wspierać?

W codziennej praktyce psychologicznej mam na co dzień kontakt z osobami, u których diagnozowane są zaburzenia neurorozwojowe, takie jak ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) oraz spektrum autyzmu (ASD). Zarówno dzieci, młodzież, jak i dorośli mogą zmagać się z tymi trudnościami, choć ich objawy i potrzeby bywają różne w zależności od wieku, płci czy środowiska, w jakim funkcjonują.

ADHD i spektrum autyzmu to zaburzenia neurorozwojowe, co oznacza, że ich źródło tkwi w odmiennym rozwoju i funkcjonowaniu mózgu. Nie są to „wymysły”, „modne etykiety” ani coś, z czego się „wyrasta”. To realne trudności, które mają wpływ na codzienne funkcjonowanie w domu, w szkole, w pracy czy w relacjach z innymi ludźmi.

ADHD najczęściej wiąże się z problemami z koncentracją, nadmierną impulsywnością i/lub nadruchliwością. Autyzm (a właściwie zaburzenia ze spektrum autyzmu, bo jest to bardzo szerokie i zróżnicowane spektrum) objawia się trudnościami w komunikacji i relacjach społecznych, a także ograniczonymi, powtarzalnymi wzorcami zachowań i zainteresowań.

Warto wiedzieć, że ADHD i spektrum autyzmu mogą współwystępować i zdarza się to znacznie częściej, niż się powszechnie uważa. Szacuje się, że nawet 30-80% osób ze spektrum autyzmu ma również objawy ADHD, a u części osób z ADHD obserwuje się cechy autystyczne. Niestety, przez wiele lat system diagnostyczny nie pozwalał na stawianie obu rozpoznań jednocześnie, co sprawiało, że wiele osób nie otrzymywało pełnej, trafnej diagnozy i tym samym odpowiedniego wsparcia.

Współwystępowanie tych zaburzeń może oznaczać bardziej złożony obraz objawów, np. osoba z autyzmem może mieć trudności z koncentracją i być impulsywna, a osoba z ADHD może mieć problemy z elastycznością myślenia, dosłownością w komunikacji czy nadwrażliwością sensoryczną. Taka kombinacja wymaga uważnej oceny i indywidualnie dobranej terapii, która będzie uwzględniać wszystkie aspekty funkcjonowania pacjenta.

Objawy ADHD i spektrum autyzmu mogą przejawiać się w różny sposób w różnych grupach wiekowych:

U dzieci:

ADHD często objawia się nadruchliwością, impulsywnym zachowaniem, problemami z wykonywaniem poleceń czy koncentracją na zadaniu. Dziecko może sprawiać wrażenie „niegrzecznego”, „niezainteresowanego” albo „ciągle w biegu”.

Spektrum autyzmu u małych dzieci może przejawiać się np. brakiem kontaktu wzrokowego, opóźnionym rozwojem mowy, trudnością w zabawie „na niby”, nadwrażliwością na bodźce (hałas, dotyk) czy przywiązaniem do rutyny.

U młodzieży:

ADHD może dawać o sobie znać np. w trudnościach z organizacją nauki, impulsywnymi reakcjami, niską tolerancją na frustrację, ale też emocjonalną chwiejnością.

U nastolatków z autyzmem mogą występować trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji rówieśniczych, nadwyraz silne zainteresowania konkretną dziedziną, nadwrażliwość na bodźce czy lęki społeczne.

U dorosłych:

ADHD u dorosłych bywa mylone z „bałaganiarstwem”, prokrastynacją, nerwowością. Osoby te często mają trudności z planowaniem, organizacją, regulacją emocji i koncentracją.

Autyzm u dorosłych może objawiać się, np. dużym wyczerpaniem po kontaktach społecznych, trudnościami w „czytaniu między wierszami”, sztywnością w codziennych schematach czy intensywnymi, ale wąskimi zainteresowaniami.

Bardzo ważnym jest zwrócenie uwagi na fakt, że nie istnieje jeden „typowy” sposób, w jaki objawia się ADHD czy autyzm. Wpływają na to, m.in. płeć, osobowość, środowisko, doświadczenia życiowe. Dziewczynki i kobiety statystycznie częściej maskują objawy, przez co diagnoza bywa w ich przypadku opóźniona. Dorośli, zwłaszcza ci funkcjonujący na tzw. wysokim poziomie czy inaczej “wysoko funkcjonujący”, często przez lata zmagają się z poczuciem inności i niezrozumienia zanim zostaną poprawnie zdiagnozowani.

Proces diagnozy to nie tylko „przyklejenie etykietki”. To przede wszystkim zrozumienie z jakimi trudnościami mierzy się dana osoba i co można zrobić, by jej życie stało się łatwiejsze. Diagnoza obejmuje zwykle:

wywiad psychologiczny (czasem również z rodzicami lub partnerem);
obserwację kliniczną;
standaryzowane narzędzia diagnostyczne (testy, kwestionariusze);
konsultacje ze specjalistami (np. psychiatrą, neurologopedą).

W przypadku ADHD i autyzmu nie mówimy o „wyleczeniu” w klasycznym sensie, ale o terapii, która pomaga lepiej funkcjonować na co dzień. Jak zrozumieć ADHD i autyzm? Co może być pomocne?

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga zrozumieć i zmienić wzorce myślenia i zachowania, rozwijać umiejętności społeczne, radzenie sobie z emocjami i organizację planu dnia lub pracy. Terapia ta obejmuje wiele narzędzi, które okazują się przydatne w codziennym życiu osób neuroatypowych.

Treningi umiejętności społecznych (TUS) – szczególnie przydatne u dzieci i młodzieży z ASD.

Farmakoterapia – w przypadku ADHD (np. leki stymulujące) może znacząco poprawić koncentrację i redukować impulsywność.

Psychoedukacja – zarówno dla pacjenta, jak i jego bliskich. Zrozumienie, na czym polega dane zaburzenie, pozwala lepiej wspierać i unikać niepotrzebnych konfliktów.

Wsparcie środowiskowe, np. dostosowanie warunków w szkole, miejscu pracy, stworzenie stałej struktury dnia, pomoc od bliskich osób.

Dla wielu moich pacjentów właściwa diagnoza i rozpoczęcie terapii to ogromna ulga. Nagle okazuje się, że ich trudności mają nazwę i że nie są po prostu „leniwi”, „dziwni” czy „niewychowani”. Są po prostu neuroatypowi i potrzebują wsparcia dostosowanego do swojego sposobu funkcjonowania.

Dobrze prowadzona terapia pozwala na życie pełniejsze, spokojniejsze i bardziej satysfakcjonujące. Warto o siebie zawalczyć.

Nie zwlekaj – wczesna diagnoza ADHD i autyzmu oraz wsparcie w naszym centrum psychoterapii we Wrocławiu i Gdańsku to klucz do lepszego życia. Skontaktuj się z nami już dziś!

Centrum Terapii ENSO w Gdańsku

Maria Bemben – diagnoza ADHD dzieci powyżej 6 r.ż. oraz nastolatków test Conners 3 oraz dorosłych: test DIVA 5.0

https://www.znanylekarz.pl/maria-bemben/psycholog-psychoterapeuta-psycholog-dzieciecy/gdansk

tel. 797 504 508

e-mail: biuro.gdansk@enso-terapia.pl

Centrum Terapii ENSO we Wrocławiu

Maria Łysiak – diagnoza ADHD dorosłych: test DIVA 5.0

https://www.znanylekarz.pl/maria-lysiak/psycholog-psychoterapeuta/wroclaw

Sylwia Oleksińska-Papla – psycholog dziecięcy/Trener TUS

https://www.znanylekarz.pl/sylwia-oleksinska-papla/psycholog-dzieciecy-psycholog/wroclaw

Oktawia Szpilman – psycholog

https://www.znanylekarz.pl/oktawia-szpilman/psycholog/wroclaw